PARAGUAY: XỨ SỞ TERERÉ

Chúng ta thường nghe nói về một vài tâp tục của một số quốc gia mà chỉ nghe đến cái tên là chúng ta nghĩ ngay đến con người của quốc gia đó.

Ví dụ như chúng ta chỉ cần nghe nói đến xứ sở Hoa Anh Đào, chúng ta nghỉ ngay đến nước Nhật Bản. Xứ sở của điệu nhảy Samba chúng ta liền liên tưởng đến nước Brazil. Xứ sở Bò tót chúng ta liên tưởng ngay đến nước Tây Ban Nha. Đất nước của câu chuyện nghìn lẻ một đêm chúng ta nghĩ ngay đến Iraq… Và, nếu ai đã từng đến Paraguay một lần sẽ thấy đất nước này có một nét đặc trưng riêng để gọi tên đất nước: Xứ sở Tereré.
Thoạt nghe chữ này có vẻ lạ nhưng với người Paraguay thì nếu một ngày mà không nhắc đến từ này hay không dùng đến món này thì coi như mất đi thi vị của cuộc sống. Vậy Tereré là gì mà có thể ám chỉ đến cả phong tục của một quốc gia như thế?
Nếu người Việt Nam chúng ta có món phở và món bún bò Huế rất đặc biệt và đã đi vào từ điển ẩm thực Việt, thì đối với người Paraguay, Tereré và Mate lại là thức uống không thể thiếu trong cuộc sống. Té, theo tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là Trà. Tereré có nghĩa là uống trà lạnh, và Mate có nghĩa là uống trà nóng.
Tuy nhiên cách thức dùng Tereré và Mate, đặc biệt Tereré của Paraguay là cả một nghệ thuật có từ lâu đời.

Từ một em bé có trí khôn đến người già sắp lìa cõi đời đều biết cách pha chế và dùng thức uống đặc trưng này. Thậm chí, những người ngoại quốc và các nhà truyền giáo làm việc ở đây cũng quen với với cái món Tereré và Mate này.
Chắc có lẽ nhiều người tò mò hỏi có ngon không hay có gì đặc biệt mà nhiều người uống thế! Nếu để người Paraguay trả lời thì dĩ nhiên họ sẽ nói là ngon, nhưng để những người ngoại quốc trả lời thì còn tuỳ vào mỗi người có hợp “gout” hay không nữa.
Tereré là một thức uống truyền thống và phổ biến ở Paraguay cùng với Mate được người dân ở miền sông Plata gồm Argentina, Uruguay và phía Nam Brazil thường dùng. Từ xa xưa, người ta uống Mate như là một hình thức ăn chay đối với những người thực hành nghĩa vụ tôn giáo, nhưng ngày nay đã trở nên phổ biến trong nhiều nước vùng Nam Mỹ. Tuy nhiên, Tereré chỉ duy nhất có ở Paraguay nên xứ sở này còn được gọi là xứ sở Tereré.
Uống Tereré hay Mate là một cả một nghệ thuật như dùng trà đạo ở xứ sở Hoa Anh Đào.

Tuy nhiên, trà đạo chỉ có giới trí thức và tầng lớp quí tộc thưởng thức, còn Tereré và Mate ở Paraguay thì từ tầng lớp cùng đinh đến quí tộc, từ thường dân đến tổng thống đều có thể thưởng thức một cách thuần thục.
Gặp nhau là uống Tereré hay Mate. Khách vào nhà cũng mời độc nhất món Tereré hay Mate.
Cách thức pha chế khá đơn giản, người ta bỏ yerba đã được chế biến (giống như trà ở Việt Nam-xem ảnh trên) rồi bỏ vào một một cái ly, (chiếc ly này có thể làm bằng gỗ, bằng thiếc, bằng bạc, hay bằng sừng trâu bò). Sau đó chế nước vào chiếc ly đó rồi dùng một ống hút giống như ống hút bằng thiếc hay bằng bạc, hay bằng Inox để hút.
Tất cả mọi người đều hút chung một ống. Nếu có ai đã từng uống rựơu cần của người dân tộc thiểu số ở tây nguyên thì sẽ biết cách uống Tereré hay Mate bên Paraguay.
Mùa lạnh họ uống Mate (trà nóng) và mùa nóng sẽ uống Tereré (trà lạnh). Vào mùa Đông, thời tiết ở đây có khi xuống 0 độc C nên việc uống Mate rất có lợi cho sức khoẻ. Bởi thế, khi bạn được mời dùng Mate hay Tereré thì bạn đang được quí mến.

Người nào mời uống trà thì người đó sẽ chủ sự tất cả và rót cho những người khác. Bất cứ đi đâu xa hay gần, họ đều mang theo dụng cụ uống trà. Đi lễ họ cũng mang theo dụng cụ để uống Tereré hay Mate.
Các nữ tu bận tu phục đi dự lễ cũng không quên mang theo bộ đồ nghề để uống Tereré hay Mate. Các sinh viên lại càng không thể thiếu bộ đồ nghề này trước khi đến trường. Các công chức dù ăn bận khá chỉnh tề nhưng cũng không quên đem theo bộ đồ nghề Tereré vào công sở. Trong các cuộc hội nghị họ cũng không quên dùng Tereré hay Mate. Nói tóm, cuộc sống mà thiếu vắng Tereré hay Mate ở Paraguay thật là mất đi ý nghĩa.
Tôi đến Paraguay vào những ngày của mùa đông nên được thưởng thức món Mate, món trà nóng. Những người nông dân thật thà chất phát ở vùng quê đã mời tôi thử Mate khi ngồi nói chuyện với họ. Khi quan sát họ uống, tôi cũng đã thử và suýt bị phỏng miệng vì nóng quá. Hãy hình dung nước sôi 100 độ C và người ta đỗ vào chiếc ly với một ít trà trong đó, sau đó, họ dùng ống để hút thì chẳng dễ chịu chút nào. Vậy mà họ đã dùng một cách tự nhiên trong khi lần đầu tiên suýt nữa là cái lưỡi của tôi đã bị phỏng vì nóng.
Cái thi vị khi dùng Tereré hay Mate là mọi người cùng nhau trút bầu tâm sự, cùng nhau hút chung một ống, cùng nhau uống chung một cái ly để thể hiện sự chia sẻ và quan tâm lẫn nhau.

Tuy nhiên, nếu có ai cảm thấy mình không hợp với khẩu vị này, họ có thể từ chối một cách khoé léo kẻo bị cho là người phân biệt và không hoà đồng. Nếu xét về phương diện vệ sinh thì cũng có một vài vấn đề tế nhị. Vì nếu trong nhóm bạn hữu có người nào mắc bệnh về đường hô hấp thì rất dễ lây sang nếu cùng uống chung món Tereré hay Mate.
Khi chúng ta đến một đất nước khác với văn hoá, phong tục và tập quán của đất nước mình, điều trước hết là chúng ta đừng bao giờ chê bai hay dỡn cợt về văn hoá hay phong tục tập quán của đất nước đó khi mà mình chưa biết gì về họ. Trong Kinh Thánh trích từ sách Xuất Hành, Thiên Chúa đã nói với Mô-sê: “Hãy cởi dép ngươi ra vì chỗ ngươi đang đứng là Đất Thánh” (Xh 3,5).
Chúng ta hãy biết cởi dép ra, có nghĩa là cố gắng hội nhập với họ cho dù gặp khó khăn rất nhiều. Ở Paraguay hàng ngày người ta ăn củ mì, còn Việt Nam thì ăn cơm, nên khi ở tại Paraguay, bạn không thể nói cơm ngon hơn củ mì được. Ở Paraguay người ta dùng Tereré hay Mate để uống và mời khách trong khi Việt Nam dùng trà Bắc hay trà Thái Nguyên, bạn không thể nói trà Việt Nam ngon hơn Tereré hay Mate ở Paraguay được. Mỗi vùng, mỗi nơi, mỗi nền văn hoá có những nết đặc trưng riêng mà khi ta sống, ta cảm nhận, ta mới biết được giá trị đích thực của nó.
Ngạn ngữ có câu: “Vô tri, bất mộ”, không biết thì không yêu, biết rồi thì yêu đến chết. Tôi đang cảm nhận, đang học hỏi để bắt đầu yêu quí và trân trọng một nền văn hóa mới trong cuộc sống truyền giáo của tôi.
2/9/2007