- CHÚT NHÌN LẠI NÉT VĂN HÓA CỦA NGƯỜI PARAGUAY -
Cách
đây 3 năm, cũng trong dịp Thanksgiving, chúng tôi có chia sẻ một số phong tục
tập quán của người Nam Mỹ nói chúng và
người dân Paraguay nơi chúng tôi đang sống nói riêng.
Trước
đây người ta thường nói những người thực dân đem văn minh cho các dân tộc mê
muội, hồng hoang. Tuy nhiên cách giải thích đó ngày nay không còn hợp thời nữa
vì nhiều nhà khoa học ngày nay cho rằng chưa có một quốc gia, một chủng tộc nào
dám tự cho mình là văn minh hơn dân tộc khác bởi vì văn hóa và văn minh không
chỉ hệ tại ở bằng cấp cao hay có một nền công nghệ hiện đại nhưng còn giúp cho
con người biết sống vui, sống khỏe và hạnh phúc.
Chúng
tôi rất thích bộ phim hài hước của Nam Phi và Botswana thực hiện cách đây trên
20 năm với tựa đề “Đến Thượng Đế Cũng Phải Cười – The Gods Must Be Crazy” do
anh chàng diễn viên ốm nhách N!xau thủ vai. Trong bộ phim hài đầy tính nhân văn
ấy chúng tôi mới nhận ra một điều rằng chưa chắc thế giới văn minh chúng ta
đang sống thực sự hạnh phúc hơn những người thổ dân Sho trong hoang mạc
Kalahari. Nói như thế không có nghĩa là chúng tôi lên án nền văn minh hiện đại
hay ủng hộ nền văn minh thời hồng hoang nhưng là dịp để nhận ra giá trị đích
thực của mỗi nền văn hóa, văn minh mà các dân tộc đang sống.
Trở lại dịp Lễ Tạ Ơn. Có lễ mỗi dân tộc, mỗi
quốc gia, vùng miền có cách tạ ơn khác nhau. Dân Bắc Mỹ như Hoa Kỳ và Canada có
ngày Thanksgiving vào thứ Năm tuần thứ 4 của tháng 11 để tạ ơn đất trời đã ban
cho hoa màu tươi tốt và các ơn lành trong cuộc sống. Người Phật giáo ở các quốc
gia châu Á có ngày Vu Lan báo hiếu vào rằm tháng Bảy, người Công giáo có tháng
11 để nhớ đến các linh hồn đã khuất và còn dành ra 3 ngày Tết Âm Lịch để tri ân
Thiên Chúa và kính nhớ ông bà tổ tiên. Người dân Nam Mỹ nói riêng và người
Paraguay nói chung họ không có những ngày đặc biệt như dân Bắc Mỹ hay các nước
ở châu Á nhưng do tương tác văn hóa, họ cũng có những cách thế riêng để nói lên
lòng biết ơn của mình.
Trong những tháng ngày làm việc ở Paraguay,
chúng tôi quan sát và nhận ra rằng dù người dân vùng Nam Mỹ có số phầm trăm
Công giáo chiếm đến 90% và rất ít thực
hành tôn giáo, nhưng mỗi khi họ tham dự thánh lễ hay các nghi thức tôn giáo là
họ thường ghi ý lễ tạ ơn như tạ ơn Chúa và Đức Mẹ, tạ
ơn ông thánh này bà thánh nọ… Ít ra là từ trong sâu thẳm họ vẫn biết ơn dù ngôn
ngữ Guarani của họ không hề xuất hiện từ cảm ơn nhưng thay vào đó là bằng cách
nói “Xin Thượng Đế trả công – Aguyje”. Nói đến đây chúng tôi mới nhớ là cách
đây lâu lắm rồi chúng tôi có học ngôn ngữ dấu hiệu, hay ngôn ngữ không lời của
một số bộ tộc khi họ muốn trả lời đồng ý thì họ lắc đầu và không đồng ý thì họ
gật đầu. Lúc đầu mình tưởng là dân này bị khùng vì theo ngôn ngữ không lời
thông thường thì khi chúng ta muốn diễn tả “say yes” thì ta gật đầu và “say no”
thì ta lắc đầu. Hay người Âu châu khi họ muốn chào nhau thì họ bắt tay trước và
gập mình sau nhưng người Á châu, nhất là người Nhật thì họ lại gập mình chào
trước rồi sau đó mới bắt tay. Do đó nếu chúng ta chưa hiểu biết gì mà vội vàng
kết luận thì thật là đáng tội.
Càng ở Paraguay chúng tôi lại
càng quí mến đất nước này dù họ chẳng cho tôi điều gì ngoài sự thân thiện, đơn
sơ, quảng đại, rất độc lập chủ quyền và dân chủ. Một quốc gia chỉ vỏn vẹn chưa
đến 7 triệu dân và nằm lọt thỏm giữa hai cường quốc lớn vùng Nam Mỹ là Brazil
và Argentina nhưng không vì thế mà lép vế trước những anh nước láng giềng hùng
mạnh. Dù Paraguay đã từng thua trận trong cuộc chiến không cân sức giữa ba quốc
gia liên minh giáp biên giới là Brazil, Argentina và Uruguay và thiệt hại về
nhân mạng cũng như lãnh thổ nhưng dân tộc nhỏ bé này lại là một dân tộc không
dừng bước và nhục chí. Sau chiến tranh, họ đã cam đảm đứng lên bằng chính đôi
chân của mình khi sau trận chiến đẫm máu đó họ còn rất ít đàn ông để duy trì
nòi giống nên một người đàn ông có thể có đến 7, 8 người phụ nữ. Cũng từ đó ở
đất nước nhỏ bé này người đàn ông rất hãnh diện khi mình có rất nhiều vợ dù là
quốc gia Công giáo và não trạng đó vẫn còn ảnh hưởng đến ngày nay nên việc mục
vụ gia đình gặp rất nhiều khó khăn.
Nói đến dân chủ thì chúng tôi phải nhìn nhận
rằng Paraguay là một quốc gia có nền dân chủ rất cao đứng hàng Top Ten thế giới
dù tính theo GDP thì Paraguay vẫn còn là một nước nghèo. Ở đây người dân có thể
chỉ trích tổng thống hay các nhà chức trách cách công khai mà không hề sợ bị
bắt hay trả thù. Và nếu những nhà lãnh đạo vô trách nhiệm hay làm sai thì người
dân có thể luận tội hay lật đổ ngay tức khắc. Một quốc gia tuy nhỏ bé nhưng tam
quyền phân lập nên quyền con người được bảo vệ tuyệt đối và ai sai thì trị đến
nơi đến chốn.
Một điểm nữa mà
chúng tôi cảm thấy yêu mến nền dân chủ của quốc gia này là một khi mình được
công nhận quyền cư trú hợp pháp dù là người nước ngoài thì không còn phải sợ
sệt hay lo lắng chuyện gì vì đã có pháp luật bảo hộ. Chúng tôi là những nhà
truyền giáo nước ngoài, và khi vị bề trên hợp hiến của chúng tôi cũng là người
nước ngoài bổ nhiệm chúng tôi đến một nơi nào đó phục vụ, chỉ cần thông báo cho
vị giám mục sở tại ở đó biết mà không cần thông qua chính quyền vì đây là
chuyện nội bộ của giáo quyền. Nhiều năm trời ở đây chúng tôi chưa bao giờ bị
rắc rối về giấy tờ hay cản trở về mục vụ nếu chúng tôi không làm gì sai trái.
Trong tháng 10 vừa qua chúng tôi được chứng
kiến một sự việc mà đôi khi mình suy nghĩ không biết bao giờ nước Việt Nam thân
yêu của mình mới có được như thế dù Việt Nam mới được bầu vào Hội Đồng Nhân
Quyền của Liên Hiệp Quốc. Số là anh Nick
Vujivic- 31 tuổi, một diễn giả khuyết tật nổi tiếng người Úc gốc Serbia có
chuyến viếng thăm Paraguay. Anh có đến Tòa Nhà Quốc Hội Paraguay để chào thăm
các Thượng Nghị Sĩ. Trước khi ngỏ lời với các nhân vật cao cấp trong Quốc Hội, anh đã mời mọi người quì gối cầu
nguyện và phần đông các Thượng Nghị Sĩ cả Công giáo lẫn Tin Lành đã cùng quì
gối cầu nguyện với nhà diễn thuyết người Tin Lành này. Chính anh Nick này đã
từng thăm Việt Nam và nói chuyện ở cả hai thành phố lớn là Hà Nội và Sài Gòn,
nhưng khi chúng tôi có xem lại băng Video trên Youtube về bài nói chuyện của
anh thì hình như nhân viên thông dịch người Việt đã cố tình quên hay không dịch
những từ ngữ khi anh nói về Chúa của anh.
Paraguay cũng là một quốc gia tham nhũng của Nam
Mỹ nhưng những năm gần đây mọi chuyện đang thay đổi. Quốc Hội đang bạch hóa tất
cả những ai dính líu đến tham nhũng và ra trát bắt ngay những ai có dính dáng
đến chuyện này. Chuyện con ông cháu cha chúng tôi cũng được thấy tại đây và khi
người dân phát hiện ra thì họ đã biểu tình và dù người đó là ai cũng bị pháp
luật trừng trị. Hầu như ngày nào đọc tin tức, báo chí và xem Tivi chúng tôi
cũng được nghe và thấy xử lý những vụ tham nhũng của những ông lớn.
Thế kỷ XXI này người ta không còn sống trong sợ sệt nữa vì mọi sự rõ như ban
ngày thì làm sao có thể lấy tay che được mặt trời. Hai giáo dân thuộc hai xứ mà
chúng tôi từng phục vụ vừa mới đắc cử vào vị trí rất cao trong chính quyền mới,
một người làm Nghị Sĩ Quốc Hội còn người kia làm Tổng Nha Cảnh Sát Quốc Gia và
thỉnh thoảng chúng tôi có gặp nhau để trao đổi những chuyện xưa nhưng tuyệt
nhiên chúng tôi không dám nhờ đỡ hay xin xỏ chuyện gì để khỏi làm khó những những
giáo dân của mình khi thi hành nhiệm vụ nhưng chỉ khuyến khích họ chú tâm làm
tốt công việc của họ cho những thiện ích chung.
Trong tháng 11 này Paraguay cũng
có một sự kiện lớn mang tính tôn giáo là họ kỷ niệm 25 năm ngày Chân Phước Giáo
Hoàng Gioan Phaolô II thăm Paraguay và phong thánh cho vị tử đạo Dòng Tên người
Paraguay là thánh Roque González de Santacruz. Đây là vinh dự lớn cho người
Pargauay dù nếu so với người Công giáo Việt Nam với 117 vị Thánh Tử Đạo nhưng
chưa một lần được Đức Thánh Cha đặt chân đến dù Ngài từng ước muốn. Trong dịp
này Đức Giáo Hoàng Phanxico cũng là vị tu sĩ Dòng Tên đã đích thân cử Đức Hồng
Y người Brazil Claudio Hummes thuộc Dòng Phanxico, Bộ Trưởng Bộ Giáo Sĩ làm Đặc
Phái Viên của Ngài để cử hành dịp ngân khánh của vị Thánh duy nhất của dân tộc
Paraguay.
Trong những ngày
viếng thăm Paraguay, vị Đặc Sứ của Đức Thánh Cha đã có dịp chia sẻ và viếng
thăm một vài Giáo Phận của Paraguay để ngài hiểu rõ hơn về quốc gia láng giềng
của ngài trước khi về lại Rôma để trình bày với Đức Thánh Cha.
Chúng tôi thật
may mắn được tham dự buổi thuyết trình của ngài do Hội Đồng Giám Mục và Liên Tu
Sĩ Paraguay tổ chức. Lần đầu tiên được tiếp xúc với một vị cao cấp trong Giáo Triều
Rôma và từng được xem là ứng cử viên giáo hoàng sáng giá trong Mật Nghị Hồng Y
tháng 3 vừa qua nhưng trông ngài thật đơn sơ bình dị. Cung cách nói chuyện rất
hấp dẫn khi ngài bắt đầu bài nói chuyện và xin phép cử tọa để được ngài nói
tiếng Portuñol (Porturgués và Español, đây là ngôn ngữ pha trộn giữa tiếng Bồ
Đào Nha và Tây Ban Nha) khiến cả thính phòng đều cười vang. Cách ăn mặt giản dị
của ngài và sự gần gũi với tất cả mọi người nên ai nấy đều cảm thấy dễ chịu. Ở
đây không cần ai thông dịch, không cần chưởng nghi vì đây đơn thuần chỉ là một
cuộc nói chuyện hay đúng hơn là một cuộc tâm sự giữa tâm tình cha con nên trong
phần vấn đáp, bất cứ ai muốn hỏi ngài đều được phép lên diễn đàn. Trên phần cử
tọa chỉ có 2 vị ngồi bên cạnh ngài là Đức Cha Chủ tịch Hội Đồng Giám Mục
Paraguay và vị Vị Sứ Thần Tòa Thánh. Những vị còn lại đều ngồi phía dưới như
những tham dự viên khác. Đây là phong cách rất Nam Mỹ mà chúng tôi thấy nên học
hỏi vì ngay cả Đức Giáo Hoàng đương kim cũng là người Nam Mỹ đang dần dần loại
bỏ những chi tiết rườm rà không cần thiết. Chính cung cách đơn sơ, chân thành,
gẫn gũi của vị đại diên Đức Thánh Cha khiến chúng tôi cảm phục hơn là những bài
nói chuyện dù rất hay nhưng rồi mọi người sẽ quên đi.
Hôm nay chúng
tôi bắt đầu đi vào tuần tĩnh tâm cuối cùng trong năm cho các em ứng sinh trước
khi vào Chủng Viện Truyền Giáo Ngôi Lời trong niên khóa tới. Chúng tôi sẽ cố
gắng lồng vào trong các bài nói chuyện về lòng biết ơn của những người con Chúa
để các em mỗi ngày hiểu rõ và sống tốt hơn khi được làm con Chúa và cũng để
nhắc nhở các em biết nhớ đến cội nguồn, những ân nhân, thân nhân đã từng cưu
mang, giúp đỡ. Xin cầu chúc mọi người Thanksgiving vui vẻ, bình an và xin tri
ân những ai đã từng quan tâm, giúp đỡ chúng tôi. Feliz Día de Acción de
Gracias. Que Dios les bendiga.
Paraguay, Dịp lễ
Thanksgiving 28 tháng 11 năm 2013
Lm. Antôn Trần
Xuân Sang, SVD